celali isyanları

celali isyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda, osmanlı yönetimindeki anadolu’da toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasından kaynaklanan ayaklanmaların tümüne verilen addır. celali isyanlarının adı, bu kapsamdaki ayaklanmaların ilkinin önderi olan şeyh celal'den gelir. bozoklu (yozgat) olan şeyh celal, mehdi olduğunu iddia ederek 1519’da osmanlı yönetimine başkaldırdı. tokat yöresinde başlayan şeyh celal ayaklanması, alevi türkmenler ve göçebe yaşayan diğer boylar arasında destek buldu ve devletin ağır vergi yükü altında ezilen binlerce çiftçinin de katılmasıyla hızla yayıldı. ayaklanma aynı yıl kanlı bir biçimde bastırıldı.

16. ve 17. yüzyılda anadolu‘da gerçekleşen celali isyanları, din veya mezhep temelli ya da birileri “ben şeyhim” veya “mehdiyim” dedi diye değil, halk yoksul olduğu için ortaya çıkmıştır. günümüz türkiye‘sini ele alalım. belirli bir kesim oligarşi ile devleti yönetip altın varak‘lar içinde yaşarken halk çay bardağı ile sıvıyağ alıp ucuz ekmek için kuyruğa girmekte. celali isyanları da kendi devrinde işte tam bu nedenlerden ötürü ortaya çıkmıştır! (bkz: yoksulluk) yani, halk ağır vergiler altında eziliyordu cümlesi, bugün olduğu gibi o günlerde de yoksul ve cahil halkın tek hakikatiydi. celali isyanları, osmanlı imparatorluğu‘nun avrupa‘daki ilerleyişini yavaşlatıp içteki kargaşadan ötürü devlet zaman kaybetmiştir. fetih mantığıyla düşünürsek tabii. hatta arttırıyorum, osmanlı’nın kendi aydınlanmasını veya diğer tabirle, rönesans‘ını yaşayamamasının en büyük nedenlerinden biri de yine bu isyanlardır. bu isyanlarda tüm suç saraylarda yaşayıp halka azap olan hanedan ailesi ve onların yardakçılarındadır. celali isyanları gerçekleşirken aynı minvalde avrupa’nın birçok ülkesinde tam zamanlı isyanlar baş göstermiş, eşkıya tabiri ise ilk bu yıllarda ortaya çıkmıştır. köroğlu karakteri celali isyanları’nın en bilindik ve ta günümüze kadar gelmiş, ancak içeriği tam algılanamayan tek bilindik figürüdür. celali isyanları’ndan her iktidar sahibinin ders çıkarması gerekmektedir. keza, halkın da. (bkz: boş tencere hükümet devirir) (bkz: boş tencerenin yıkamayacağı hükümet yoktur)

Lisans 3. sınıfta iken bu konu ile ilgili bir araştırma ödevim vardı. Mustafa Akdağ'lar, Mücteba İlgürel'ler vs. okuyordum iyi güzel ama iktisadi boyutta bir şeyin gözden kaçtığını fark ettim. Avrupa'da da tam bu sıralar büyük köylü isyanları vardı. Hem Avrupa'da hem Akdeniz coğrafyasında ve hem de bizde aynı dönemlerde köylü isyanları olması tesadüf olamazdı. Aha dedim yeni bir şeyler buldum. Avrupa'daki isyanların sebeplerini araştırınca karşıma "Küçük Buzul Çağı" yani little ice age denen bir iklimsel olay çıktı. 16. ve 18. yüzyıllar arası iki defa oluyor ki ilk 50 yıllık olan beni ilgilendiriyordu. Bu dönemde toprak çok defa donmuş, ekin vermemiş ve çok sert kışlar geçmiş. Etki alanına baktığımda ise, voila, Anadolu da bu etki alanının içindeydi. Hocalara sordum kimse bilmiyor, hemen yazacağım literatüre bir katkıda bulunacağım derken baktım ki bir makale yazılmış 2 sene önce :d sonuç olarak, bu isyanın iktisadî sebeplerinden birisi de bir iklim krizidir.